مرتبه اول: آشنایی با آن علم است. کسانی که اطلاعاتی از علوم و فنون مختلف دارند ولی این اطلاعات و آشنایی در حدی نیست که توانایی فهم و درک صحیح استدلال‌های تخصصی در آن علم را داشته باشند. از نظر عقل و دین وظیفه چنین افرادی مراجعه به نتایجی است که متخصصین در آن علم و فن به آن رسیده‌اند. اگر چنین افرادی بدون مراجعه به متخصص آن علم و فن خودشان اقدام به استنباط و استدلال در آن علم و فن کنند علاوه بر اینکه معمولا دچار نتیجه‌گیری اشتباه می‌شوند؛ از نظر عقل و دین هم اگر به نتیجه اشتباه رسیدند و در اثر عمل به نتیجه اشتباه ضرر دنیوی یا اخروی به خودشان یا دیگر رسید پیش خدا و عقل شایسته مؤاخذه هستند.

مرتبه دوم: تسلط بر آن علم است. کسی که با مراجعه به متخصص شناخت جامعی نسبت به آن علم و مقدمات آن به دست آورده باشد. چنین افرادی قدرت درک و فهم صحیح استدلالهای تخصصی را پیدا می‌کنند. برای رسیدن به تسلط در هر علم و فنی باید زیر نظر متخصص آن علم و فن مقدمات لازم برای درک و فهم صحیح آن علم را فراگرفت و این تسلط به تایید متخصصین آن علم برسد. کسانی که در مراکز دانشگاهی و حوزوی به مراتب عالیه علوم می‌رسند یا در نزد استاد کار شاگردی می‌کنند (مانند آنچه در قدیم مرسوم بود) می‌توانند به تسلط در آن علم و فن برسند. وظیفه چنین کسی از نظر عقل و دین مانند گروه اول مراجعه به نظر و تشخیص متخصصین است ولی چون قدرت درک و فهم استدلال‌های تخصصی را دارند متخصص می‌تواند دلایل نظر خود را هم به ایشان بگوید در حالی که در گروه اول چون قدرت درک و فهم صحیح استدلال‌های تخصصی وجود ندارد متخصص نباید دلایل تخصصی را به ایشان بگوید.

مرتبه سوم: تخصص در آن علم است. چنین کسانی بعد از تسلط در آن علم و فهم استدلال متخصصین به مرتبه‌ای می‌رسند که می توانند بین نظرات متخصصین آن علم و فن اظهار نظر کند و نظر درست و اشتباه را تشخیص دهند. کسی که به این مرتبه می‌رسد باید تخصصش به تایید متخصصین آن علم برسد. کسی که در علم و فنی تخصص پیدا کرده باشد نمی‌تواند صرفا از روی اعتماد به متخصصین دیگر پیرو نظر آنها باشد و به نظر آنها عمل کند و اگر چنین کاری کرد از نظر عقل و دین معذور نخواهد بود. اما چنین کسی اگر طبق تخصص خودش به نتیجه‌ای رسید و در رسیدن به آن نتیجه کوتاهی نکرد و تمام سعی خود را برای رسیدن به نتیجه صحیح انجام داد؛ حتی اگر به نتیجه اشتباهی هم رسیده باشد از نظر عقل و دین معذور می‌باشد.

نکته مهم: انتقاد در هر علم و فن و ... باید توسط متخصص یا به استناد نظر متخصص صورت بگیرد و غیر متخصص از نظر عقل و دین طبق برداشت خودش حق انتقاد ندارد. مثلا کسی که نهی از منکر می‌کند یا باید خودش تخصص لازم برای فهم شرایط و مراتب نهی از منکر را داشته باشد یا طبق نظر متخصص عمل نماید.

مرتبه چهارم: صاحب نظری در آن علم است. بعضی از متخصصین در علوم و فنون می‌توانند به این مرتبه برسند. صاحب نظر کسی است که علاوه بر اینکه توانایی تشخیص نظر درست از غلط را دارد می‌تواند نظرات نو و جدیدی را در آن علم اضافه کند که صحت یا عدم صحت این نظرات توسط متخصصین دیگر قابل بررسی است. رسیدن به چنین مرتبه ای علاوه بر هوش و استعداد لازم نیاز به خلاقیت و ابتکار و ذهن پویا دارد و پیشرفت علوم و فنون نیز توسط چنین متخصصینی انجام می‌گیرد.

برای ورود به کانال تلگرام اینجا کلیک کنید.

کلمات کلیدی : نهی از منکر، دین، عقل، علم، انتقاد، پیشرفت، تخصص، فن، صاحب نظر، تسلط، معذور، استدلال، دلیل، استنباط، تقلید، ابتکار، خلاقیت، هوش، استعداد